“ทำอะไรก็ธรรม” ซีซัน 3 สื่อธรรมสร้างการเปลี่ยนแปลงสังคม
“อยู่โดยไม่ต้องมีความรู้สึกว่า
เราดี เด่น ดัง อะไรเลย
เพียงแต่รู้สึกว่าเราเป็นผู้มีประโยชน์ที่สุดคนหนึ่ง
นั้นแหละถูกต้องและเป็นสุขแท้”
พุทธทาสภิกขุ
สารคดีงานคุณภาพ “ทำอะไรก็ธรรม” ซีซัน 3 : EP 1 ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากกองทุนพัฒนาสื่อปลอดภัยและสร้างสรรค์ต่อเนื่องมาเป็นปีที่ 3 เริ่มเผยแพร่แล้วตั้งแต่วันที่ 1 กุมภาพันธ์ที่ผ่านมา
ซีซันนี้ ธีมเนื้อหาพัฒนาไปสู่ประเด็นการส่งต่อแรงบันดาลใจในการใช้ชีวิตที่มีคุณค่าและความหมาย ทั้งเพื่อประโยชน์ของตัวเอง และประโยชน์ของผู้อื่น เพื่อสร้างการเปลี่ยนแปลงในสังคม ซึ่งถ้าย้อนไปธีม ซีซัน 1 จะเป็นเรื่องราวของคนธรรมดาที่รักในการทำบางอย่าง เรื่องราวการค้นหาตัวตน ทำไมถึงชอบทำสิ่งนี้ ทำแล้วดีกับตัวอย่างไร มีความสุขอย่างไร ขณะที่ซีซัน 2 ธีมจะเป็นเรื่องการสร้างความแข็งแกร่งในการดำเนินชีวิตด้วยธรรมะ รวมถึงการสร้างแรงบันดาลใจให้ทุกคนใช้ชีวิตอย่างมีความสุข สร้างประโยชน์ต่อตัวเองและผู้อื่น
ทำอะไรก็ธรรม EP.1 ชื่อ ความฝันของนางเลิ้ง… นำเสนอเรื่องราวของ น้ำมนต์ – นวรัตน์ แววพลอยงาม แกนนำนักขับเคลื่อนชุมชนนางเลิ้งเจนเนอเรชั่นที่ 3 หนึ่งในกลุ่มศิลปิน “อีเลิ้ง” ผู้ใช้งานศิลปะขับเคลื่อนสังคม พร้อมพลังสนับสนุนจากกัลยาณมิตรรอบตัว
เรื่องราวของน้ำมนต์ และชุมชนนางเลิ้ง ความจริงไม่ใช่เรื่องใหม่ สื่อหลายแขนง หลายสำนักนำเสนอกันมาแล้วก่อนหน้า แต่สารคดี “ทำอะไรก็ธรรม” ถ่ายทอดเรื่องราวในกรอบแห่งธรรม เป็นเรื่องราวของน้ำมนต์ในมิติของวิธีคิด แรงบันดาลใจ และการใช้ชีวิตที่สร้างประโยชน์ต่อผู้อื่น ด้วยงานศิลปะที่สร้างความเปลี่ยนแปลงในชุมชนผ่านมุมมองของน้ำมนต์ และผู้คนรอบข้างที่สะท้อนตัวตนและสิ่งที่น้ำมนต์ทำ โดยมี อุ๋ย บูดาเบลส – นที เอกวิจิตร เป็นผู้ดำเนินรายการ
น้ำมนต์เกิดและเติบโตในย่านชุมชนนางเลิ้ง ภาพคุ้นชินทั้งชีวิตคือการทำหน้าที่แกนนำชุมชนที่เอาการเอางานมาตั้งแต่รุ่นคุณตา ส่งต่อมายังคุณแม่แดง – สุวัน แววพลอยงาม ทำให้น้ำมนต์ซึมซับการใช้ชีวิตที่สร้างประโยชน์ต่อผู้อื่น
ตั้งแต่สมัยเรียนคณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย น้ำมนต์ร่วมกับเพื่อนทำโครงการ “ศิลปะชุมชน” ในพื้นที่ชุมชนแออัดวัดสุนทรธรรมทาน หรือวัดแค นางเลิ้ง เขตป้อมปราบศัตรูพ่าย และปัจจุบันก็ขยายผลทำเรื่องนี้ให้เป็นหนึ่งในกระบวนการพัฒนาชุมชนนางเลิ้ง
ความฝันของนางเลิ้ง ให้น้ำมนต์เดินเรื่องที่จะนำชุมชนไปถึงความฝัน
“ถ้าพูดถึงนางเลิ้ง มันคือผู้คน มันคือความทรงจำของผู้คนที่ถูกซ้อนทับกันหลายๆ ชั้นมาก ในพื้นที่นี้มันอยู่กันมาหลายเจเนอเรชั่น คนผ่านไปผ่านมาจะเห็นนางเลิ้งเป็นตึก แต่จริงๆ แล้วข้างใน ข้างหลังก็จะเป็นสลัมซ่อนอยู่” น้ำมนต์ระบุถึงนางเลิ้ง
ก่อนหน้านี้คำว่าชุมชน จะเป็นคีย์เวิดที่คนยังไม่รู้จัก มีมายาคติว่าเป็นคนตัวดำๆ ที่ลุกขึ้นมาต่อสู้ ทำอะไรบางอย่าง ต่อสู้ ประท้วงอะไรอย่างนี้ ถ้างานชุมชน แม่เป็นผู้นำชุมชนมาตั้งแต่จำความได้ ก็วนเวียนอยู่อย่างนี้ มันมีการช่วยเหลือ ใครโดนอะไรก็มาบ้าน เด็กคนไหนไม่มีบ้านอยู่ก็มาบ้าน คนไหนเกิดแล้วไม่รู้จะไปอยู่ทะเบียนบ้านไหนก็มาอยู่ที่บ้าน มันอยู่กับเรื่องเหล่านี้มาเป็นเรื่องปกติ
องค์ประกอบของนางเลิ้ง มีเรื่องค่อนข้างซับซ้อน การต่อสู้ด้วยการพูดอย่างเดียว อาจจะไม่ได้ทำอะไรให้ดีขึ้นเลย น้ำมนต์เรียนศิลปะ แล้วก็สนใจที่จะเอาเรื่องศิลปะหรือวิธีคิดที่ศิลปะจะเข้าไปจัดการปัญหาอะไรบางอย่างได้ ตัวอย่างวิธีคิดทางศิลปะ อย่างเช่นว่า มรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ต่างๆ ซึ่งในชุมชนนี้มีเยอะมาก ละครชาตรี การตีบาตร เรื่องเล่าผี อะไรอย่างนี้
สิ่งหนึ่งที่น้ำมนต์สนใจที่จะทำ แล้วก็รู้สึกว่าเพื่อแก้ปัญหาที่เป็นรากของหลายๆ ปัญหา คือการสร้าง Hub ให้คนในคนนอกได้เจอกัน งานชุมชนที่ดีต้องทำแค่ในพื้นที่ไหม หรือมันต้องร่วมกับความเป็นไปได้ใหม่ๆ ในโลกใบนี้ ซึ่งตอนนี้มันมีคนเก่งเยอะแยะไปหมด ชุมชนไม่จำเป็นต้องเก่งทุกอย่าง ชุมชนมี database มี platform พร้อมที่จะ plug in กับคนที่จะเข้ามา ซึ่งตรงนั้นก็จะทำในเรื่องของสิ่งแวดล้อมด้วย เพราะอยู่ตรงตลาด มีปัญหาเรื่องขยะ เป็นพลาสติกแบงค์ นางเลิ้งพลาสติกแบงค์ มี refill station เอาขยะมาให้ แล้วได้น้ำยาอเนกประสงค์กลับไป สร้างกระบวนการแลกเปลี่ยน ก็ทำมาแล้ว 3-4 ปี
เรื่องสวนชุมชน ก็อยากทำมานานแล้ว พยายามหาที่รกร้าง แล้วคำว่าสวน มันเป็นพื้นที่เปิดโล่ง มันทำงานเชิงบำบัด ทำให้คนเมืองรู้สึกดีขึ้น
ฐานที่ทำให้น้ำมนต์มีกำลังหรือมีสิ่งที่ดึงมาใช้ได้ อาจจะโชคดีว่า ถ้าเป็นภาษาทางพุทธ ก็จะมีกัลยาณมิตร อันนี้ก็เป็นเรื่องที่น้ำมนต์มีแวดล้อมตัว ตั้งแต่ทำศิลปะชุมชน ไม่มีเงินอะไรเลย เพื่อนเข้ามาช่วย เพื่อนอาจจะมีเงินหน่อย มาช่วยหลายๆ อย่าง ตั้งแต่ยุคก่อนหน้า จากจุดนั้นก็สานต่อมาเรื่อยๆ จากเพื่อนมาสู่เพื่อนของเพื่อน เป็นวงของกัลยาณมิตรที่เกื้อหนุน ที่ทำให้งานที่มันดูยากและต้องใช้พลังเยอะ ก็เลยได้เพื่อน ได้กัลยาณมิตรที่มาสนับสนุนตรงนี้
ภาษานักพัฒนา น้ำมนต์ อาจเรียกได้ว่าเป็นแกนนำแถว 2 หรือ แถว 3 ที่รับช่วงต่อ แรงบันดาลใจที่ส่งต่อมาจาก แม่แดง – สุวัน แววพลอยงาม แกนนำชุมชนนางเลิ้ง ซึ่งก็รับพลังและแรงบันดาลใจมาจากคุณพ่อของแม่ที่ทำงานช่วยเหลือชุมชนมาอีกทอดหนึ่ง
แม่แดง เล่าว่า “จริงๆ วิถีชีวิตของแดงก็ธรรมดา เป็นอย่างนี้มาตั้งแต่สาวๆ เลย ชอบทำอะไรกับที่มันมีปัญหา ชอบช่วยเหลือคน วุ่นวายเรื่องชาวบ้าน มันมันดี แดงมีความรู้สึกว่า แดงสร้างความเปลี่ยนแปลงได้ สำหรับตัวเองนะ กว่าแดงจะมาถึงวันนี้ กว่านางเลิ้งจะมาถึงวันนี้ แล้วครอบครัว ลูกเห็นตอนแรกไม่ให้ทำ ก็ต้องมาช่วยทำ คนในนางเลิ้งทุกคนก็ช่วยทำ สิ่งที่แดงทำ มันเรียกว่าเป็นความฝันได้หรือเปล่านะ แดงมีความรู้สึกว่าสิ่งที่แดงทำทั้งหมด แดงสามารถรื้อฟื้นความทรงจำแห่งความสุข ความสุขที่ได้มีความทรงจำที่ดีร่วมกัน”
ธารินี รัตนเสถียร กลุ่มศิลปิน “อีเลิ้ง” กล่าวว่า ตอนนั้นก็คุยกันว่าเราเป็นแค่เด็กตัวเล็กๆ ไม่ได้มีพาวเวอร์อะไรเลย แต่เราคิดว่าเรามีอาวุธคืองานศิลปะ และเราคิดว่ามันน่าจะใช้อาวุธที่เรามีอันนี้ทำอะไรบางอย่าง เพื่อปกป้องอะไรได้ ตอนที่ทำตอนแรกๆ ก็ยังงงๆ ก็ไม่ได้อินกับความเป็นชุมชนมากอะไรขนาดนั้น แต่เหมือนว่าเราจะค่อยๆ รู้สึกมากขึ้น หลังจากที่เราเริ่มสร้างความสัมพันธ์กับคนในชุมชน ทำให้เกิดความผูกพัน ยิ่งเราได้เห็นว่าสิ่งที่เราทำสร้างความเปลี่ยนแปลงได้จริงๆ แบบนี้ ก็เลยทำให้เรารู้สึกอยากจะทำต่อ คิดว่ามันเป็นประสบการณ์ที่หาที่ไหนไม่ได้แล้ว
พระราชวชิรธรรมสุนทร เจ้าอาวาสวัดสุนทรธรรมทาน กล่าวว่า น้ำมนต์เป็นคนที่เรียกว่ามีทัศนคติที่ดี เป็นผู้ที่เสียสละ หายาก คนที่จะเสียสละ ไม่ใช่ประโยชน์ส่วนตัว เป็นประโยชน์ส่วนรวมด้วย คนทำเพื่อประโยชน์ส่วนรวมนะ มันดีที่สุด
ขณะที่ พระครูเมธังกร วัดญาณเวศกวัน กล่าวว่า น้ำมนต์ก็เป็นตัวอย่างหนึ่ง คุณแม่แดง – แม่ของน้ำมนต์ก็เป็นตัวอย่างของการพยายามทำ เขาทำโครงการในชุมชนนางเลิ้ง ซึ่งมีผู้คนที่แตกต่างหลากหลาย มีปัญหา แต่ทำยังไงที่จะสะท้อนและแสดงปัญหาเหล่านั้นให้ปรากฎด้วยมุมมองศิลปะ แทนที่จะใช้ความรุนแรง แทนที่จะทำให้เรื่องที่มันหนักหนา เป็นเรื่องที่พูดคุยกันยาก เข้าถึงได้ลำบาก แต่สื่อสารผ่านศิลปะ ผ่านกิจกรรม ทำให้คนไปเห็นปัญหาแล้วช่วยกันแก้ เกิดความร่วมไม้ร่วมมือกัน
พงศ์พรหม ยามะรัต ที่ปรึกษาด้านนวัตกรรมและการพัฒนาเมือง กล่าวว่า ปัจจุบันนี้ชุมชนแข็งแรงมาก อันนี้เป็นจุดๆ หนึ่งที่เรารู้สึกว่าเป็นจุดที่น่าสนใจที่อยากจะชวนภาครัฐหรือคนเก่งๆ มาช่วยขับเคลื่อนชุมชนต่อ แต่หลักสำคัญก็คือให้ชุมชนยังเป็นของเขา ตึกรามเหมือนเดิม มันสวยมาก คนก็ยังเป็นคนเดิม แต่สิ่งที่จากนี้ไปก็คือ มันสมอง รากวัฒนธรรม อันนี้มันน่าจะเป็น soft power ได้เลย
อุ๋ย บูดาเบลส – นที เอกวิจิตร ซึ่งได้ร่วมวงพูดคุยกับกลุ่มคนทำงานกล่าวว่า รู้สึกทึ่ง พูดตรงๆ ว่า มันเป็นการทำงานอย่างที่เราไม่ต้องพึ่งภาครัฐ ทำกันเองเท่าที่จะทำได้ ถ้ามันเป็นอย่างนี้ ก็อบปี้แพทเทิร์นนี้ รูปแบบการทำงานนี้ ไปลงในชุมชนอื่น มันคงเปลี่ยนเมือง เปลี่ยนประเทศได้เยอะ
ความฝันของนางเลิ้ง ทิ้งท้ายด้วยคำพูดของน้ำมนต์ ว่า “นางเลิ้งหมายถึงคนที่มีน้ำใจ ความฝันของน้ำมนต์ก็คือ อยากให้นางเลิ้ง คนนางเลิ้งยังอยู่คู่กับการพัฒนาเมืองนี้ได้ พื้นที่สามเหลี่ยมตรงนี้ ยังมีคนนางเลิ้งที่เคยอยู่ พร้อมๆ กับเปิดรับคนนางเลิ้งใหม่ให้กว้างออกไป น้ำมนต์ยังอยากคงความเป็นนางเลิ้งสไตล์เหล่านี้อยู่ แม้เมืองจะพัฒนา”
“ทำอะไรก็ธรรม” ซีซัน 3 นอกจากการผลิตสารคดีแล้วยังจัดกิจกรรมที่ล้อไปกับเนื้อหาสารคดีด้วย โดยเมื่อวันเสาร์ที่ 3 กุมภาพันธ์ ที่ผ่านมา มีกิจกรรม #สติSpace x นางเลิ้ง x #ทําอะไรก็ธรรม มีการจัดเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ “Nang Loeng and her Friends”
ยุคสมัยแห่งการพัฒนา ไม่ได้หมายความว่าจิตใจผู้คนจะพัฒนาตามไปด้วย “ทำอะไรก็ธรรม ซีซัน 3” ถือเป็นสื่อเพื่อขัดเกลาทางจิตวิญญาณ ที่ดี และขอแนะนำ
