“อำนาจ รัตนมณี” หรือ “หนุ่ม” เจ้าของร้านหนังสือเดินทางอยากให้สถานที่ตั้งร้านใหม่ยังคงอยู่ในพื้นที่เกาะรัตนโกสินทร์ แม้สถานที่จะเปลี่ยนและเวลาจะล่วงเลยผ่าน แต่เขายืนยันในเจตนารมณ์และวัตถุประสงค์ของการเปิดร้านไม่เคยเปลี่ยน รวมถึงจิตวิญญาณความมุ่งมั่นในสิ่งที่ทำอยู่ในฐานะเจ้าของก็ยังเหมือนเดิม

“ตั้งแต่เริ่มต้น พูดสั้น ๆ คือ อยากจะนำสิ่งที่เรารักมาเป็นอาชีพ อยากจะพิสูจน์ดูว่าเป็นไปได้ไหม และที่ผ่านมา 20 ปีก็พิสูจน์แล้วว่า มันมีทางของมัน”

อะไรคือสิ่งพิเศษเกี่ยวกับร้านหนังสืออิสระที่เปิดมายาวนานแห่งนี้ อย่างแรกที่นึกออกคือ จุดเริ่มต้นที่เป็นตัวของตัวเอง

“ถ้าไม่ได้มีทุนทรัพย์หรือกำลังเยอะ คุณไม่สามารถที่จะทำร้านหนังสือไปสู้กับเชนสโตร์ทั้งหลายได้ จะต้องหาข้อแตกต่างของคุณให้เจอ ต้องทำให้นักอ่านเห็นภาพชัดว่า เวลานึกถึงเราแล้วเขานึกถึงอะไร”

หลังตั้งคำถามและตรวจสอบตัวเอง อำนาจได้ข้อสรุปว่า “ถ้าต้องทำร้านเล็ก มันก็ต้องลึกนะ แม้จะเล็กในเชิงพื้นที่ แต่มันควรจะลึกในเชิงคอนเซ็ปต์ แทนที่เราจะต้องไปต่อสู้กับสภาพแวดล้อมภายนอกในเชิงปริมาณ ทำไมเราไม่มาสนใจในเรื่องของเชิงคุณภาพ เพราะฉะนั้นเราจึงมาทำร้านหนังสือเฉพาะทาง”

อำนาจได้นำการเดินทางซึ่งเป็นความชื่นชอบส่วนตัวมาเป็นแนวคิดหลักของร้าน “การเดินทางของเราไม่ได้จำกัดอยู่แค่พวกไกด์บุ๊ค สารคดี หรือหนังสือที่ให้ข้อมูลเรื่องเกี่ยวกับการเดินทาง แต่กินความไปถึงสิ่งที่กระตุ้นให้คุณอยากออกเดินทางไปสู่โลกกว้าง” ซึ่งการเดินทางที่ต่อเนื่องเชื่อมโยงไปสู่ศาสตร์และเรื่องราวต่าง ๆ อีกมากมาย “พอมันเป็นคำว่าเดินทางแล้ว ร้านก็ไม่อยากให้คนเข้ามาได้รับบันดาลใจจากแค่หนังสือเท่านั้น สิ่งที่อยู่ในร้านก็ควรจะต้องตอบโจทย์”

เพราะว่า การดำเนินธุรกิจร้านหนังสือนั้นไม่ใช่เรื่องชวนฝันและความจริงไม่ได้สวยงามตลอด ร้านหนังสือเดินทางไม่ต่างกับร้านหนังสือขนาดเล็กอื่น ๆ ซึ่งต้องฟันฝ่าอุปสรรคและปัญหา ต้องเผชิญหน้ากับความท้าทายหลากหลายด้านตลอด 2 ทศวรรษที่ผ่านมา

“ต้องยอมรับความเป็นจริงว่า ประเทศเราไม่ได้มีวัฒนธรรมการอ่านที่แข็งแรง การอ่านไม่ได้อยู่ในวิถีชีวิตของคนส่วนใหญ่ คนไม่น้อยมองว่าการอ่านเป็นเรื่องของนักเรียนนักศึกษา ไม่มองว่าการอ่านคือการเรียนรู้ตลอดชีวิต เพราะเป็นอย่างนั้น ในเชิงธุรกิจผมว่ามีข้อน่ากังวลอยู่ หลายคนบอกว่า ถ้าเราทำธุรกิจเพื่อขายสินค้าที่มีผู้บริโภคจำนวนน้อย มันจะอยู่รอดเหรอ ร้านหนังสือมันอยู่ไม่ได้หรอก เพราะว่าคนไทยอ่านหนังสือน้อย นั่นคือเนื้อแท้หรือว่าเป็นฉากหลังของวงการหนังสือมาแต่ไหนแต่ไร ซึ่งอันนี้เป็นสิ่งที่ท้าทายอย่างหนึ่ง”

ไม่ว่าโดยตรงหรือโดยอ้อม ไม่มากก็น้อย จากอดีตถึงปัจจุบันร้านหนังสืออิสระไม่เพียงเป็นแหล่งการค้า แต่ยังทำหน้าที่เติมชีวิตชีวาให้ชุมชน เป็นจุดนัดพบแหล่งรวมตัวแลกเปลี่ยนความคิดเห็น ทั้งการประชุมของชมรมหนังสือ การพบปะนักเขียน เป็นห้องเรียนซึ่งให้แรงบันดาลใจกระตุ้นความคิด เป็นสถานศึกษาค้นคว้าและแหล่งเรียนรู้ที่ไม่มีสิ้นสุด ส่งต่อความรู้ในศาสตร์และเรื่องราวต่าง ๆ และเป็นหนึ่งกลไกในการช่วยขับเคลื่อนวัฒนธรรมการอ่าน

“ร้านหนังสือทำหน้าที่นั้นอยู่แล้วด้วยตัวเอง การที่ร้านหนังสืออยู่ในชุมชนก็ทำให้คนในชุมชนรู้สึกว่า หนังสือไม่ใช่เรื่องไกลตัว การที่คนต่างถิ่นมากมายเดินทางมาที่ร้านหนังสือร้านหนึ่งก็ทำให้คนเห็นว่าหนังสือมีความสำคัญโดยปริยาย ไม่จำเป็นต้องไปมองการอ่านหนังสือในเชิงเคร่งครัดเป็นทางการ ตราบใดที่เรามองการอ่านเป็นเรื่องของชีวิตประจำวันได้ ผมว่ามันน่าจะช่วยได้มาก

“ถ้าอยากรู้ว่า เราใช้ชีวิตอยู่ในย่านที่มีคุณภาพชีวิตดีหรือเปล่า ให้ดูว่าในระยะ 10 กิโลเมตรจากบ้านเรา มีร้านหนังสือมากน้อยแค่ไหน หนังสือคือ สินค้าที่มีผลกระทบในเชิงบวกทางสังคมสูง ถ้าเราอ่านหนังสือดี ๆ ก็อาจจะมีความคิดดี ๆ พฤติกรรมที่แสดงออกมาก็ดีตาม ถ้าคนทั้งสังคมอ่านหนังสือดี ๆ แสดงสิ่งดี ๆ ออกมา สภาพแวดล้อมก็ดีตาม หนังสือมีหน้าที่ตรงนี้”